Հեղինակ՝ Գիսանե դը Վարտավան (10-րդ դասարան)
Սոցիալական հոգեբանությունը հոգեբանության բաժին է, որը զբաղվում է մարդկանց վարքի և գործունեության օրինաչափությունների ուսումնասիրմամբ, որոնք պայմանավորված են իրենց ներառված սոցիալական խմբերով, նաև իրենց ուսումնասիրում է խմբերի հոգեբանական բնութագրերը։ Սոցիալական հոգեբանության առկայությունը պայմանավորված է այնպիսի երևույթների առկայությամբ, որոնք կարող են ուսումնասիրվել միայն երկու գիտությունների՝ հոգեբանության և սոցիոլոգիայի, համատեղ ջանքերով։ Հաճախ սոցիալական հոգեբանությունը անվանում են գիտություն «հոգեկանի մասսայական երևույթների» մասին։ Քանի որ ըստ սովետական հոգեբանության դպրոցի առանձին մարդու հոգեկանը նույնպես սոցիալական է, ապա այն նույնպես հանդիսանում է սոցիալական հոգեբանության առարկա։
սոցիալական հոգեբանությունն ուսումնասիրում է.
-
անձի սոցիալական հոգեբանությունը
-
խմբերի և շփման սոցիալական հոգեբանությունը
-
սոցիալական հարաբերությունները
-
հոգեկան գործունեության ձևերը։
-
խմբում փոխահարաբերությունների ազդեցության տակ մարդկանց հոգեկան գործունեության փոփոխությունները
-
խմբերի առանձնահատկությունները
-
հասարակության գործընթացների հոգեկան կողմը։
Սոցիալական հոգեբանների կողմից ուսումնասիրվող երևույթները միշտ էլ հետաքրքրել են մարդկանց: 19-րդ դարի վերջից սկզբնավորվեց և այժմ բուռն զարգացում է ապրում հոգեբանության կարևորագույն բնագավառներց մեկը` սոցիալական հոգեբանությունը: Սոցիալական հոգեբանության զարգացման պատմության ուսումնասիռությունը առանձին խնդիր է: Զարգացող գիտության առարկայի սահմանումը միայն մտավոր կարող է լինել: Սոցիալական հոգեբանությունն ուսումնասիռում է մարդկային փոխհարաբերությունների տեսակները, դրանց դրսևորումներն ու հոգեբանական օրինաչափությունները և այն նոր հոգեկան երևույթները, որոնք առաջանումեն այդ փոխհարաբերություններում: Իսկ այժմ փորձենք մի քանի հարցեր առանձնացնելով`ավելի կոնկրետ շարադրել սոցիալական հոգեբանության առարկայի մեր ըմբռնումը:
Սոցիալական հոգեբանության սահմաններըգծելու համար կարևոր է իմանալ թե որոնք են դրա տեսակները: Դրանք երեքն են .
1. անհատական սոցիալական վարք. սա անհատական և իդիոսինկրատիկ վարքն է, գտնվում է սոցիալական գործոնների ազդեցության տակ,
2. անհատական սոցիալական վարք, որը հատուկ է նաև ուրիշներին, այսինքն` անհատական–սոցիալական է:
3. միջանձնային վարք, այսինքն այնպիսին, որն առաջ է գալիս երկու կամ ավելի անձնավորությունների փոխազդեցության դեպքում:
Սա սոցիալական վարքի տեսակների միակ հնարավոր դասակարգումը չէ: Տարբերվում են նաև երեք տեսակ.
1.Ինքնահաստատման վարք: Այս տեսակի հիմնական առանձնահատկություններն են`
ա)մարդու իսկական, անկեղծ զգացմունքների դրսևորումը,
բ)սեփական օրինական իրավունքների պաշտպանությունը և
գ) անհիմն պահանջների և սպասումների մերժումը:
2. Ենթակայական վարք: Ենթակայական վարքը դրսևորող անձինք ունենում են խոցված ինքնասիրություն, երբեմն հուզական անտեղի պոռթկումներ են տեղի ունենում :
3. Ագրեսիվ վարք: Ագրեսիվ վարքը լինում է և խոսքային, և շարժողական: Որոշ դեպքերում ագրեսիվ վարքի օգնությամբ մարդը հասնում է իր նպատակներին:
Հուզականության գերակշռության դեպքում առանձնանում են զգացմունքներն ու տրամադրությունները: Կան նաև այնպիսի հասարակական–հոգեբանական երևույթներ, որոնցում, հուզական,իմացական և կամային բաղադրիչները ներկայացված են միաձույլ կերպով:
19-րդ դարի վերջերից սկսվում են առաջին սոցիալ-հոգեբանական փորձարարական հետազոտությունները:Սոցիալական հոգեբանության բնագավառում կատարված առաջին գիտափորձը համարվում է ամերիկացի Նորման Թրիփլետի`1897թվականին ձեռնարկած ուսումնասիրությունը: Ուսումնասիրելով հեծանվորդների խմբային մրցությունը նա,ինքն էլ այդ մարզաձևի սիրահար, հայտնաբերեց, թե անձի կողմից գործողությունների կատարման վրա ինչպես է ազդում ուրիշների ներկայությունը, պարզվեց, որ հեծանվորդն ավելի արագ է վարում երբ կողքին կա առնվազն մեկ այլ հեծանվորդ:
Այլ մարդկանց ներկայության նման ազդեցությունը ստուգելու նպատակով նա ևս մեկ փորձ կատարեց, այս անգամ արդեն երեխաների վրա: Նա փորձարկվողներին խնդրում էր ձուկ որսալու կարթի կոճին թել փաթաթել: Պարզվեց,որ երեխան մենակ է, ավելի դանդաղ է փաթաթում, քան երբ նրա կողքին այլ երեխաներ կան: Այս գիտափորձի ընթացքում բացահայտվեց սոցիալական ազդեցության երևույթը, որը հետագայում բավականին լայն հետազոտությունների առարկա դարձավ: Ինչպես նշել է հայտնի սոցիալական հոգեբան Գորդոն Օլպորտ, սոցիալական հոգեբանության զարգացման առաջին տասնամյակերում սրանք միակ գիտափորձերն էին : Հայտնի է ԱՄՆ–ում սոցիալական հոգեբանության հիմնախնդիրներից մեկի`Ֆլոյդ Օլպորտի հետազոտությունը, որն արդենվերաբերում է աշխատանքի սոցիալական հոգեբանության ոլորտին: Այն կատարվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո: Նա օգտագործեց Ն. Թրիփլետի և գերմանացի սոցիալական հոգեբան Վալտեր Մյոդեի տվյալները և համեմատեց, թե ինչպես է աշխատում մարդը, երբ նա մենակ է, երբ կան իրաշխատանքը դիտողներ և այն դեպքում , երբ մյուս ներկաներն էլ նույն աշխատանքն են կատարում: Պարզվեց, որ վերջին դեպքում աշխատաքի արդյունքները բարելավվում են: Ներկա գտնվող մարդկանց այդպիսի բարերար ազդեցությունը գործունեության կատարման վրա Օլպորտն անվանեց սոցիալական հեշտացման երևույթ: Այս երևույթն այժմ բավականին լայն հետազոտությունների առարկա է դարձել: Սոցիալական հոգեբանություն գիրքը նկատելի ազդեցություն գործեց փորձարարական սոցիալական հոգեբանության հետագա զարգացման վրա:
ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ 20- ՐԴ ԴԱՐԻ 20-ԱԿԱՆ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ԵՐԿՐՈՐԴ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ
Այս փուլում փորձարարական սոցիալական հոգեբանությունն աստիճանաբար ընդլայնեց իր սահմանները: Այս գիտության ներկայացուցիչները սկսեցին ավելի ու ավելի լայնորեն հենվել լաբորատորային գիտափորձի վրա: Փորձառական եղանակով ուսումնասիրվում են բազմաթիվ երևույթներ, բայց, մեր կարծիքով,ամենից ավելի մեծաթիվ հետազոտություններ կատարվել են սոցիալական դիրքորոշումների չափման ոլորտում: Սոցիալական հոգեբաններից շատերի կարծիքով, դիրքորոշումները մարդու վարքի գլխավոր դրդապատճառներից են: Այդպիսիք են, օրինակ, Գ. Օլպորտի կարծիքը: Եթե կարողանանք ճիշտ չափել մարդու դիրքորոշումները, ապա ի վիճակի կլինենք կանխատեսել նրա վարքը:Բացի սոցիալական ազդեցության խնդրից, սոցիալական հոգեբանները այդ ժամանակաշրջանում ուսումնասիրում էին ուրիշ շատ խնդիրներ ևս`երեխաների սոցիալական վարքը, մրցակցության և համագործակցության տարբերությունները և այլն: 1929 թվականին հրատարակվեց Թերսթոունի և Չեյզի<<Դիրքորոշումների չափումը>> աշխատությունը, որը սոցիալական հոգեբանության ընդարձակ բնագավառներց մեկի սկիզբը դրեց:Այնուհետև հրատարակվեցին նոր նյութեր և ուսումնասիրությունների մեթոդիկաներ և 30-ական թվականների համար բնորոշ դարձան հիմնականում սոցիալական դիրքորոշումների ուսումնասիրությունները: Այս հետազոտությունների ազդեցության տակ 1934 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնվեց հասարակական կարծիքի ուսումնասիրության կենտրոն, որը ներկայումս մի ընդարձակ բնագավառ է դարձել: Աշխարհի գրեթե բոլոր զարգացած երկրներում գործում են այդպիսի մեծ ու փոքր կենտրոններ, որոնք ծառայություններ են մատուցում կառավարական և մասնավոր հաստատություններին և ֆիրմաներին: Սոցիալական դիրքորոշումների ուսումնասիրության բնագավառում մեծ ծավալի աշխատանք էկատարել Թեոդոր Նյուկոմը: 30-ական թվականներին նա ուսումնասիրեց երիտասարդ կանանց սոցիալական և քաղաքական դիրքորոշումները: 1936թվականին Մուզաֆեր Շերիֆը, որն ԱՄՆ-ի հայտնի սոցիալական հոգեբաններից մեկն է, հրատարակեց սոցիալական նորմերին նվիրված` այժմ արդեն դասական համարվող հետազոտությունը:Նա ցույց տվեց , թե սոցիալական խմբի կազմում մարդն ինչպես է հայտնագործում կամ ձեռք բերում երկիմաստ գրգռիչները մեկնաբանելու եղանակ և ապա, օգտագործում այլ դրդիչներ, իրադրություններ մեկնաբանելու համար: Սոցիալական հոգեբանության զարգացման գործում հսկայական ներդրում է կատարել Կուրտ Լևինը,որը 1933թվականին ԱՄՆ ներգաղթեց Գերմանիայից: Նա միաժամանակ և փայլուն տեսաբան էր, և էքսպերիմենտատոր: Կ. Լևինը արտածման մեթոդով տեսություններ ստեղծելու կողմնակից էր, և գտնում էր, որ սոցիալական և անձի հոգեբանության բնագավառներում ևս կարելի է դիտվող էնպպիրիկ փաստերի հիման վրա ընդհանուր դրույթներ առաջադրել մարդու վարքի սոցիալական իրադրությունների և վարքի միջև առաջ եկող կապերի վերաբերյալ: Նա հավատացած էր նաև, որ այդ ընդհանուր դրույթները կարելի է փորձարարական ստուգումների ենթարկել, այս աշխատանքների նորհիվ սոցիալան հոգեբանությունը թևակոխեց իր զարգացման նորագույն փուլ: Իր աշխատություններում նա ցույց տվեց, որ սոցիալական հոգեբանությունը ոչ միայն իր խնդիրներն է վերցնում կյանքից, այլև կարող է իր արդյունքներն օգտագործել և ազդել սոցիալական կյանքի տարբեր բնագավառների վրա:Նա ցույց տվեց , որ սոցիալական ներգործության և կառավարման ձևերի վերաբերյալ սոցիալական հոգեբանների ստացած արդյունքները գործնական նշանակություն ունեն:Խոսքը լիդերության ուսումնասիրության մասին է, որի արդյունքները մանրամասնորեն քննարկելու ենք հետագա գլուխներից մեկում: Կ. Լևինն իր աշխատակիցների հետ միասին սկիզբ դրեց խմբային դինամիկայի ուսումնասիրությանը, որը փոքր խմբերի հոգեբանության կորիզն է և լայն կիրառություններ ունի արդյունաբերության և կազմակերպությունների հոգեբանության բնագավառներում:Նա մշակեց խմբերում մասնակցող դիտման մեթոդը, որի շնորհիվ ծագեց մարզման խմբերի տեսությունն ու պրակտիկան: Հատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում ավտոկինեզի երևույթի ուսումնասիրությունը: Ընկալման պրոցեսի վրա սոցիալական գործոնների ազդեցության համոզիչ ապացույց էր Մ. Շերիֆի կողմից հայտնագործված մի երևույթ, որը նա անվանեց ավտոկինեզի էֆեկտ: Փորձը կատարվում է հետևյալ կերպ. լիովին մութ սենյակում մարդը նայում է լուսավոր անշարժ կետի , բայց նրան թվում է, թե իբր այդ կետը շարժվում է: Եթե փորձարկվողը չգիտի, թե կետն իրենից ինչ հեռավորության վրա է գտնվում, ապա ամեն անգամ նայելիս կետի դիրքը նա տեղաշարժված է տեսնում: Պատճառն այն է, որ մթության մեջ չկա որևէ այլ առարկա, որը նրա համար հաշվառքի սկիզբ, ելման կետ ծառայի: Ինչի նկատմամբ հաշվարկել կետի դիրքը: Փորձարկվողներին խնդրում էին ասել, թե իրենցից ինչ հեռավորության վրա է գտնվում կետը և ինչ ուղղությամբ է շարժվում: Քանի դեռ փորձարկվողների ընկալումներն ուսումնասիրում էին առանձին, նրանց պատասխանները բավականին տարբեր էին: Բայց երբ մի քանի փորձարկվողներ միասին սկսեցին դիտել լուսավոր կետը, նրանց դատողություններն սկսեցին աստիճանաբար մոտենալ, նրանք սկսեցին համաձայնության գալ կետի հեռավորության և շարժման ուղղության վերաբերյալ և հանգեցին միասնական տեսակետի: Այս գիտափորձն ապացուցեց, որ մարդկանց ընկալումները օբյեկտիվ երևույթների պարզ արտացոլումները չեն: Մեր ընկալումները հաճախ կրում է սոցիալական գործոնների ազդեցությունը: Սա փաստորեն կոնֆորմիզմի առաջին փորձարական հետազոտություններից մեկն էր, հետագայում բազմաթիվ այլ հետազոտություններ կատարվեցին: 1936թվականին հրատարակվեց հեղինակների մի խմբի կողմից ստեղծված <<Ֆրուստրացիա և ագրեսիա>> գիրքը, որը խոր ազդեցություն ունեցավ հետագա տարիների սոցիալ-հոգեբանական, ինչպես նաև անձի հոգեբանության և հոգեբուժության բնագավառներում կատարված հետազոտությունների վրա: Ժամանակակից սոցիալական հոգեբանության զարգացման վրա հսկայական ազդեցություն գործեցին դեռևց մինչև երկրորդ աշխարհամարտին սկսած այն հետազոտությունները, որոնց նպատակն էր պարզել ավտորիտարիզմի,դեմոկրատիայի և լիբերալիզմի բնույթը:Միչև երկրորդ համաշխարհային պատերազմը որոշ հետազոտություններ կատարվեցին նաև հեղինակության և նրան երշնչող ազդեցության վերաբերյալ: 1941թվականին Ն.Միլլերը և Ջ. Դոլլարդը հրապարակեցին ընդօրինակման և լիդերության իրենց կոնցեպցիան: Նրանք պաշտպանում էին այն կարծիքը, ըստ որի` մարդիկ սովորում են գնալ լիդերի հետևից առանց մտածելու, ներշնչման ազդեցության տակ:
Մարդկանց միջև առաջ եկող հարաբերությունները փոխադարձ են: Յուրաքանչյուր անձ ի վիճակի է ընկալել, զգալ, մտածել, ցանկանալ և գործել: Բայց յուրաքանչյուր ոք գիտի, ընկալում ու գիտակցում է, որ ուրիշներն էլ կարող են ընկալել, գործել: Փոխներգործող անձինք գիտակցում են միմյանց և կարող են ներգործել միմյանց վրա:
Անձի և խմբերի սոցիալական վարքն ուսումնասիրելիս միշտ նպատակահարմար է աչքի առաջ ունենալ ադապտացիայի սկզբունքը: Ադապտացիայի սկզբունքի լայն ընբռնման համար միանգամայն հասկանալի են դառնում, երբ մարդիկ որոնում կամ ստեղծում են պրոբլեմային իրադրություններ և ապա վերացնում են դրանք: Ադապտացիայի դրցևորումներց մեկն էլ այն է, որ մարդը լինելով նպատակներ հետապնդող հոգեբանական համակարգ կարողանում է իր վարքը ճկուն կերպով փոփոխել: Մարդկանց շփման ընթացքում առաջ եկող հոգեկան երևույթներն ու գործընթացները կարելի է հասկանալ միայն սոցիալական միջավայրերի այդ բաղադրիչների հետ դրանց փոխներգործությունը հաշվի առնելու դեպքում: Սոցիալական հոգեբանությունն ուսումնասիրում է երևույթների լայն շրջանակ, երևույթներ, որոնք դիտվում են մարդկանց առօրյա կյանքում և հետաքրքրական են բոլորի համար: Աշխարհի տարբեր երկրների բուհերում հազարավոր ուսանողներ զբաղված են սոցիալական հոգեբանության ուսումնասիրությամբ:
ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՎԱՐՔԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
Սոցիալական հոգեբանության սահմաններըգծելու համար կարևոր է իմանալ թե որոնք են դրա տեսակները: Դրանք երեքն են .
1. անհատական սոցիալական վարք. սա անհատական և իդիոսինկրատիկ վարքն է, գտնվում է սոցիալական գործոնների ազդեցության տակ,
2. անհատական սոցիալական վարք, որը հատուկ է նաև ուրիշներին, այսինքն` անհատական–սոցիալական է:
3. միջանձնային վարք, այսինքն այնպիսին, որն առաջ է գալիս երկու կամ ավելի անձնավորությունների փոխազդեցության դեպքում:
Սա սոցիալական վարքի տեսակների միակ հնարավոր դասակարգումը չէ: Տարբերվում են նաև երեք տեսակ.
1.Ինքնահաստատման վարք: Այս տեսակի հիմնական առանձնահատկություններն են`
ա)մարդու իսկական, անկեղծ զգացմունքների դրսևորումը,
բ)սեփական օրինական իրավունքների պաշտպանությունը և
գ) անհիմն պահանջների և սպասումների մերժումը:
2. Ենթակայական վարք: Ենթակայական վարքը դրսևորող անձինք ունենում են խոցված ինքնասիրություն, երբեմն հուզական անտեղի պոռթկումներ են տեղի ունենում :
3. Ագրեսիվ վարք: Ագրեսիվ վարքը լինում է և խոսքային, և շարժողական: Որոշ դեպքերում ագրեսիվ վարքի օգնությամբ մարդը հասնում է իր նպատակներին:
Հուզականության գերակշռության դեպքում առանձնանում են զգացմունքներն ու տրամադրությունները: Կան նաև այնպիսի հասարակական–հոգեբանական երևույթներ, որոնցում, հուզական,իմացական և կամային բաղադրիչները ներկայացված են միաձույլ կերպով:
http://ar.uawsi.com/istoriya-sotsialnoy-psihologii.html
|
պատմությունը սոցիալական հոգեբանության, սոցիալական հոգեբանություն ծնվել խաչմերուկում նման Գիտությունների հոգեբանության եւ սոցիոլոգիայի: Այն ուսումնասիրում է հոգեբանությունը սոցիալական կյանքի անհատի եւ հասարակության, մի շարք խնդիրների մարդու ներաշխարհի առումով փոխազդեցության հետ, այլ մարդկանց: By
|
https://www.simplypsychology.org/social-psychology.html
|
Social psychology is about understanding individual behaviour in a social context. Social psychology is to do with the way these feelings, thoughts, …
|
http://www.universalis.fr/encyclopedie/psychologie-sociale/
https://explorable.com/fr/experiences-de-psychologie-sociale
Աշակերտական գիտական ընկերություն 